Μια απλή, σύντομη ερμηνεία του “Ντον Ζουάν” του Μολιέρου
Στην πρώτη σκηνή του έργου έχουμε έναν σοβαρό διάλογο – από τον οποίο δε λείπουν κάποια κωμικά στοιχεία – ανάμεσα στον Σγαναρέλο, υπηρέτη του Ντον Ζουάν και τον Γκουσμάνο, ακόλουθο της γυναίκας του Ντον Ζουάν, Ελβίρας. Συζητούν για τη φυγή του Ντον Ζουάν από τη γυναίκα του και την πιθανότητα να σκαρώνει κάτι πονηρό κι έτσι πληροφορούμαστε πως πρόκειται για κάποιον “παλιάνθρωπο” που δεν υπακούσει σε ηθικούς νόμους καθώς ξεγελάει γυναίκες σε διαφορετικές χώρες ζητώντας τους να τον παντρευτούν. Αυτή η τάση του επιβεβαιώνεται όταν λίγο αργότερα ο ίδιος ο Ντον Ζουάν ομολογεί πως πράγματι η φυγή του σχετίζεται με έναν νέο έρωτα.
Ο Ντον Ζουάν ως ήρωας φαίνεται να είναι ένας διεφθαρμένος άνθρωπος που αδιαφορεί για τη γνώμη των άλλων (Μποζίζιο, 2010: 457). Ακόμη κι όταν ζητάει την ειλικρινή γνώμη του υπηρέτη του για τα φερσίματα του δε φαίνεται να επηρεάζεται καθόλου από αυτήν. Τουναντίον, επιχειρηματολογεί με πάθος και σοβαρότητα υπέρ της τάσης του να κυνηγά την ομορφιά, τους νέους έρωτες. Επικρατεί η απιστία και ο ηδονισμός στη ζωή του, ίσως ως συμπτώματα ενός ανθρώπου που ζει σε μια ηθικά παρακμασμένη εποχή (Πρεβελάκης, 1973: 17).
Ο Ντον Ζουάν είναι κυνικός, δεν νιώθει ενοχές και δε μετανιώνει για τις πράξεις του (Πρεβελάκης, 1973: 17). Αυτό εκφράζεται στο έργο άλλοτε με κωμικό κι άλλοτε με δραματικό τρόπο: Με κωμικό τρόπο συζητά φονικά, αφού δε διστάζει να δηλώσει με καμάρι πως σκότωσε καλά κάποιον Ταξιάρχη. Με παθιασμένο, δραματικό ύφος εξομολογείται πως αποφάσισε να κλέψει μια αρραβωνιασμένη γυναίκα, επειδή δεν άντεχε την ευτυχία της με τον μέλλοντα άντρα της. Η ζήλια του τον υποκινεί να θέλει να αποδείξει στους ανθρώπους πως δεν είναι συνεπείς σε όσα δείχνουν να πρεσβεύουν (Demetriou, 2013: XX), άρα τελικά κανένας δε μπορεί να του κάνει μάθημα ηθικής αφού όλοι πράττουν ανηθικότητες. Με κωμικό τρόπο ειρωνεύεται και σαρκάζει το άγαλμα του Ταξιάρχη (Τρίτη Πράξη, Σκηνή 5), του ανθρώπου που δολοφόνησε, αποδεικνύοντας πως δεν έχει όρια ως άνθρωπος αλλά και πως περιφρονεί τη φιλοδοξία των ανθρώπων για λαμπρή υστεροφημία μετά θάνατον αναδεικνύοντας για άλλη μια φορά την επαναστατική του φύση. Με δραματικό τρόπο ο Ντον Ζουάν περιφρονεί τις νουθεσίες του ντροπιασμένου πατέρα του να αλλάξει τρόπο ζωής, ενώ μάλλον σοκαριστική είναι η ευχή του να πεθάνει γρήγορα ο πατέρας του. Με δραματικό τρόπο, στη δεύτερη συνάντηση τους υποκρίνεται τον μετανοημένο γιο για να κερδίσει την πατρική εύνοια και προστασία. Ακολουθεί ο κωμικοτραγικός διάλογος του με τον Σγαναρέλοο στον οποίο δηλώνει αμετανόητος για τις πράξεις του. Με δραματικό τρόπο στην πρώτη συνάντηση του με τη γυναίκα του Ελβίρα συνεχίζει να ψεύδεται όταν εκείνη τον ρωτάει γιατί την εγκατέλειψε. Όταν εκείνη αποχωρεί θυμωμένη ευχόμενη την τιμωρία του, εκείνος φαίνεται να την αξίζει. Με δραματικό τρόπο στη δεύτερη συνάντηση τους εξακολουθεί να δείχνει αμετανόητος ακόμη κι όταν τον ικετεύει να αλλάξει ζωή, διαισθανόμενη το δραματικό τέλος του. Δραματική έλλειψη φόβου, δείχνει κι όταν ισχυρίζεται στον Ντον Κάρλος, τον αδερφό της Ελβίρας πως την εγκατέλειψε κατόπιν θεϊκής βούλησης και τότε ο αδερφός της τον διαβεβαιώνει πως για το θράσος και την υποκρισία του θα πρέπει να τιμωρηθεί.
Η υποκρισία του Ντον Ζουάν και το ταλέντο του να να δραπετεύει από δύσκολες καταστάσεις εξαπατώντας τους άλλους και υποκινώντας τους να παραμείνουν χωρίς να το συνειδητοποιούν υπό του ελέγχου του (Demetriou, 2013: XX), διαφαίνεται τόσο στην κωμική σκηνή της παραπλάνησης και των ψεύτικων ερωτικών όρκων του στις Ματουρίνα και Καρλότα, όσο και στην κωμική σκηνή με τον κύριο Ντιμάνς, τον οποίο καλοδέχεται σαν φίλο απλά και μόνο για να μην πληρώσει τα χρέη του.
Εκτός των αρνητικών χαρακτηριστικών του, ο Ντον Ζουάν γίνεται συμπαθής σε κάποιες στιγμές αντρείας και γενναιότητας, όταν βοηθά έναν άντρα που δέχεται επίθεση από τρεις, ομολογώντας ανέλπιστα πως αν δεν το έκανε θα ένιωθε ενοχές. Παράλληλα όμως δείχνει και δειλός όταν αποφεύγει να αποκαλύψει την ταυτότητα του στον αδελφό της Ελβίρας που γυρεύει να τον εκδικηθεί.
Η δραματική σκηνή της αποκάλυψης της ταυτότητας του Ντον Ζουάν στους αδελφούς της Ελβίρας αναδεικνύει τον κώδικα τιμής που ακολουθεί ο Ντον Κάρλος. Δεν ξεχνά το χρέος του να εκδικηθεί για χάρη της αδερφής του αλλά αρνείται να φανεί άτιμος προς τον σωτήρα του. Η τιμωρία του Ντον Ζουάν θα συντελεστεί δίκαια τη σωστή στιγμή.
Ο Σγαναρέλος μοιάζει με έναν άνθρωπο που προσπαθεί να υπερασπιστεί τα χρηστά ήθη, αλλά αποτυγχάνει να επιχειρηματολογήσει επαρκώς απέναντι στον κύριο του δείχνοντας την ανημποριά του να υποστηρίξει τη θρησκευτική μισαλλοδοξία της εποχής (Μποζίζιο, 2010: 457). Αυτό φαίνεται κι όταν ο Σγαναρέλος επιχειρεί να υπερασπιστεί το ιερό μυστήριο του γάμου το οποίο ο Ντον Ζουάν χλευάζει. Δέχεται μια προφανώς ειρωνική-κωμική απάντηση από τον Ντον Ζουάν πως θα τα βολέψει με τον Θεό μια χαρά. Διαφαίνεται λοιπόν μια είδους πάλη ανάμεσα στην εύθραυστη ηθική του Σγαναρέλου και την ακλόνητη ανηθικότητα του Ντον Ζουάν.
Ο Σγαναρέλος μοιάζει τυπικό δείγμα επιδερμικά θρησκευόμενου, υποκριτή ανθρώπου (Demetriou, 2013: XX). Κατηγορεί τον κύριο του για πολλά, ηθικολογεί, αλλά κι ο ίδιος για να μη χάσει τη δουλειά του επιλέγει πάντα με κωμικό τρόπο να λέει ψέμματα και να υποκρίνεται. Σπανίως βρίσκει το θάρρος να ομολογήσει την αποδοκιμασία της συμπεριφορά του Ντον Ζουάν. Είτε κωμικά υποκρίνεται πως δεν κρίνει αυτόν αλλά άλλους που κοροϊδεύουν τον Θεό χωρίς λόγο, είτε μιλά άσχημα εν την απουσία του και τον κολακεύει μόλις εμφανίζεται, είτε τον ειρωνεύεται όπως για παράδειγμα όταν του λέει πως δε συμφωνεί με το θράσος του Ντον Λουί να νουθετεί έναν άνθρωπο σαν τον Ντον Ζουάν που ξέρει πολύ καλά τι κάνει! Παρά την κωμική του συμπεριφορά, καταλήγει στη σοβαρή προειδοποίηση πως ο Θεός τιμωρεί τους ασεβείς κι αυτό πάντα αλλάζει τη μέχρι πρότινος εύθυμη διάθεση.
Στον κωμικό διάλογο Σγαναρέλου-Ντον Ζουάν που αφορά τους γιατρούς, διαφαίνεται μια καυστικότητα και μια ειρωνεία προς τον τρόπο εφαρμογής της ιατρικής επιστήμης τον 17ο αιώνα. Ο Μολιέρος μέσω των περιφρονητικών λόγων του Ντον Ζουάν για τους γιατρούς ασκεί κριτική στην κακή άσκηση της ιατρικής από τους γιατρούς και στην έλλειψη αληθινού ενδιαφέροντος από πλευράς τους προς τους ασθενείς τους (Εσωθέατρο, ΧΧ: ΧΧ).
Όταν ο Ντον Ζουάν δηλώνει σοβαρά πως δεν πιστεύει σε τίποτε άλλο παρά στην Αριθμητική αφού “δύο και δύο κάνουν τέσσερα”, ο Ζγαναρέλος αποφασίζει μέσα από δυο σοβαρούς μονολόγους – από τους οποίους δε λείπουν κάποια κωμικά στοιχεία – να του εξηγήσει γιατί πιστεύει τόσο πολύ στην ύπαρξη του Θεού. Εδώ ο Μολιέρος μέσω του Σγαναρέλου επιχειρεί να αναδείξει την αληθινή αξία της θρησκευτικότητας, η οποία ουδεμία σχέση έχει με την υποκρισία των δήθεν θρησκευόμενων (Εσωθέατρο, ΧΧ: ΧΧ).
Ο διάλογος Πιερού-Καρλότας αφορά σοβαρά θέματα αλλά γίνεται με κωμικό τρόπο. Ίσως πρέπει να φανεί πως στην ερωτική αυτή σχέση, η Καρλότα δεν είναι ερωτευμένη γιατί ο Πιέρος δεν έχει την υποκρισία του Ντον Ζουάν για να τη γοητεύσει.
Στη συνομιλία Καρλότας-Ντον Ζουάν φαίνεται η διαφορά στη διάθεση της Καρλότας σε σχέση με πριν, καθώς δείχνει πρόθυμη να πιστέψει έναν γοητευτικό άγνωστο που της λέει ότι θα την παντρευτεί και ορκίζεται στον Θεό για να γίνει πιστευτός. Ο Σγαναρέλος επεμβαίνει κωμικά και τη διαβεβαιώνει πως ο κύριος του θα της βάλει όσα στεφάνια θέλει, καταδεικνύοντας την κωμικοτραγική ειρωνεία της κατάστασης, η οποία προέρχεται από την πλάνη της Καρλότας και από το γεγονός ότι ο Ντον Ζουάν δε θα αλλάξει (Brockett & Hildy, 2013: 232). Ακολουθεί η κωμική σκηνή του καυγά ανάμεσα σε Πιερό και Ντον Ζουάν για τα μάτια της Καρλότας, στην οποία φαίνεται πως ο Ντον Ζουάν πέτυχε να ξεμυαλίσει στην Καρλότα παρά τις φαινομενικές αντιστάσεις της.
Στο φινάλε του έργου κυριαρχεί ο δραματικός -διδακτικός – θάνατος του Ντον Ζουάν, ο οποίος τιμωρείται για τις αμαρτίες του καθώς καίγεται από θεϊκό αστροπελέκι (Πρεβελάκης, 1973: 18). Το κωμικό ξέσπασμα του Σγαναρέλου μετά τον χαμό του κυρίου του για τους μισθούς που έχασε γίνεται για να τελειώσει το έργο με έναν θετικό τόνο.
Βιβλιογραφία:
Brocket, O. G. & Hildy, F. J. 2013. Ιστορία του Θεάτρου: Α’ Τόμος, 1η εκδ. Αθήνα: Κοάν.
Demetriou, S. 2013. ΑΠΟ ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΝΙΣΜΟ: πραγμάτευση του θρησκευτικού ζητήματος στα έργα Μανδραγόρας του Μακιαβέλι και Δον Ζουάν του Μολιέρου. www.steliademetriou.blogspot.com 10 Δεκεμβρίου (http://steliademetriou.blogspot.com/2013/08/blog-post_16.html)
Εσωθέατρο, χ.η. Πολεμώντας την εξουσία εκ των έσω: Η περίπτωση Μολιέρου, www.esotheatro.gr 10 Δεκεμβρίου (http://esotheatro.gr/index.php/el/2013-09-01-18-47-55/7-kwmwdies-molierou/188-polemontas-tin-eksousia)
Μολιέρος.1973. Ντον Ζουάν. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη.
Μποζίζιο, Π. 2010. Ιστορία του Θεάτρου: Α’ Τόμος, 2η εκδ. Αθήνα: Αιγόκερως.
Πρεβελάκης, Π. 1973. “Επικαιρότητα του Ντον Ζουάν” στο: Μολιέρος, Ντον Ζουάν. (Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη) 17-19.
