Βρήκα μια παλιά έκδοση – την τρίτη ελληνική για την ακρίβεια – του βιβλίου σε μετάφραση Ανδρέα Παγκάλου, σε μια δανειστική βιβλιοθήκη. Θεώρησα αρκετά ενδιαφέρον το να διαβάσω το βιβλίο στην ελληνική μετάφραση που ακολούθησε λίγα μόλις χρόνια (αρχές δεκαετίας του ‘60) μετά την αρχική του πρωτότυπη έκδοση στα αγγλικά (μέσα δεκαετίας του ‘50). Δε θα αναλωθώ στις λεπτομέρειες που αφορούν την μεγάλη “περιπέτεια” έκδοσης κι αποδοχής του βιβλίου, αφού για χρόνια άνηκε στα απαγορευμένα αναγνώσματα επειδή θεωρούταν άσεμνο ή ακατάλληλο για ορισμένα χέρια! Υπάρχουν αυτές οι πληροφορίες για όποιον θελήσει να τις αναζητήσει και να μάθει τι ακριβώς συνέβη. Θα επικεντρωθώ ξεκάθαρα στην αίσθηση που μου άφησε το βιβλίο ως ανάγνωσμα και μόνο.
Η “Λολίτα” θα μπορούσε κάλλιστα να είναι υπαρκτό πρόσωπο – πολλοί μάλιστα λένε πως η ιστορία της βασίστηκε στην ιστορία μιας κοπέλας που στ’ αλήθεια υπήρξε και η ιστορία της έγινε γνωστή στα αμερικάνικα μέσα μαζικής ενημέρωσης τη δεκαετία του ‘50. Παρ’ όλα αυτά στο προσωπικό του σημείωμα – αντί επιλόγου – ο συγγραφέας δεν ομολογεί κάτι τέτοιο, αντίθετα εξηγεί πως συνέλαβε τη θεματική του έργου του και πως για χρόνια ανέπτυσσε στο μυαλό του την πλοκή της ιστορίας. Θα επιλέξω να πιστέψω τον δημιουργό, καθώς δε χρειάζεται ακόμη και η πηγή έμπνευσης του βιβλίου να μετατρέπεται σε διαμάχη μέχρι να (και αν) μάθουμε τι έγινε, και θα πω πως ο Ναμπόκοβ έγραψε τόσο ρεαλιστικά και με ακρίβεια την αυτοβιογραφία ενός παιδεραστή ο οποίος κακοποιούσε για χρόνια την προγονή του, ώστε να μας δίνει την αίσθηση πως – δυστυχώς – αυτή είναι μια ιστορία που θα μπορούσε να είχε διενεργηθεί μέσα σε οποιοδήποτε σπίτι μιας δήθεν ευυπόληπτης οικογένειας.
Δύο πράγματα αξίζει να θυμάται όποιος αποφασίσει να διαβάσει τη “Λολίτα”: Πρόκειται για την ομολογία ζωής ενός παιδεραστή, από το πώς άρχισε να έλκεται από τα “νυμφίδια”, όπως τα χαρακτηρίζει, όταν ήταν κι ο ίδιος έφηβος, πως συνέχισε τη ζωή του αναζητώντας άλλοτε υποκατάστατα κι άλλοτε απελπισμένες λύσεις για να καταπραΰνει την σεξουαλική του παράνοια και πως τελικά κατέληξε να έχει μια άρρωστη σεξουαλική κακοποιητική σχέση με την κόρη μιας χήρας που στην πορεία παντρεύεται αποκρύπτοντας της την πραγματική σεξουαλική του προτίμηση. Με άλλα λόγια, θα διαβάσετε ένα δύσκολο, σκληρό βιβλίο το οποίο με ωμό τρόπο περιγράφει τη βαναυσότητα και την απελπισία ενός παιδεραστή ο οποίος διαρκώς αντιλαμβάνεται πως ο μόνος τρόπος να υπάρχει και να εκφράζεται σεξουαλικά είναι μέσα από τον βιασμό και την εκμετάλλευση ενός αδύναμου και εξαρτημένου από αυτόν πλάσματος.
Εδώ αξίζει να επισημάνω την ειλικρινή μου απορία για όσους έχουν χαρακτηρίσει το βιβλίο “αισθησιακό ανάγνωσμα”. Αντιλαμβάνομαι σαφώς πως οι σεξουαλικές περιγραφές το κατατάσσουν αυτόματα εκεί, όμως αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς οι όποιες ερωτικές περιγραφές είτε δίδονται, είτε υπονοούνται από τον συγγραφέα, καταλήγουν τις περισσότερες φορές να είναι ανατριχιαστικές, αποκρουστικές και συγκλονιστικές στη συνειδητοποίηση τους. Ουσιαστικά οι περιγραφές του βασικού ήρωα για το πώς αποπλανούσε, πώς βίαζε μια έφηβη και πώς ένιωθε κάθε φορά μετά την ολοκλήρωση της πράξης δε θα μπορούσαν να θεωρηθούν ερεθιστικές, καταρχάς γιατί ο ίδιος ο πρωταγωνιστής περιγράφει τις πράξεις του ως αξιοθρήνητες, τερατώδεις, απελπισμένες και εγκληματικές. Τι περιθώρια έχει άραγε ο αναγνώστης να δει κάτι πέρα απ’ αυτό;
Η “Λολίτα” είναι ένα αριστουργηματικό βιβλίο για έναν πολύ απλό λόγο: Αποτελεί ένα άριστο ψυχογράφημα ενός παιδεραστή και θα έπρεπε μεταξύ άλλων να διδάσκεται σε σχολές Ψυχολογίας, Κοινωνιολογίας και Εγκληματολογίας. Βασισμένη στην θεωρία περί παιδοφιλίας που κάποτε κι εγώ η ίδια άκουσα “Οι παιδόφιλοι ουσιαστικά μεγαλώνουν και γερνάνε αλλά δυστυχώς για αυτούς τα αντικείμενα του πόθου τους δε μεγαλώνουν και δε γερνάνε ποτέ”, αναλύει τον αποδιοργανωμένο, κακοποιητικό, χειριστικό και διαταραγμένο ψυχισμό ενός βιαστή, ενός ανθρώπου που φαίνεται να συνειδητοποιεί συχνά – πυκνά για ποιο λόγο είναι λάθος αυτό που κάνει στο μόνο άτομο που δηλώνει πως αγάπησε – και πιθανότατα να λέει αλήθεια. Κι όμως φαίνεται πως το “τέρας” είναι μεγαλύτερο και δυνατότερο από αυτόν και δυστυχώς και ο ίδιος δε φαίνεται ποτέ πρόθυμος να το νικήσει. Είναι ένα βιβλίο που μιλάει πρωτίστως για την ψυχοπαθολογία, για κάθε μορφή εξάρτησης που παγιδεύει και αποδυναμώνει τον άνθρωπο, για το τραύμα που αν δεν επουλωθεί μας κυνηγάει μια ζωή, καταστρέφοντας εμάς κι όσους μας πλησιάζουν.
Το μόνο συγκινητικό σε αυτό το “τέρας” που περιγράφει ο συγγραφέας είναι αυτό που είχε πει κάποτε ο Μπουκόφσκι για τις ψυχές των ανθρώπων. Όλοι οι άνθρωποι μπορούμε να κατουρήσουμε σχεδόν όλη την ψυχή μας, ποτέ όμως απολύτως όλη! “Αν έχεις χάσει την ψυχή σου και το ξέρεις, τότε έχει μείνει λίγη ακόμα ψυχή για να χάσεις” γράφει και σκεπτόμενη τον Χούμπερτ λέω πως παρά τα όσα έκανε, ήξερε στο τέλος για ποιο λόγο δεν άξιζε τη συγχώρεση της Λολίτα. Ήξερε κι ένιωθε πως ήταν ένα τέρας κι αυτό με ένα παράδοξο τρόπο σαν να τον κάνει λιγότερο τέρας, σωστά;
Έχουν βγει ταινίες με θέμα την ιστορία της “Λολίτα”. Η αγαπημένη δική μου είναι αυτή με τους Τζέρεμι Άιρονς, Μέλανι Γκρίφιθ και Ντόμινικ Σουέιν του 1997. Εδώ είναι το trailer.
