Μια απλή, σύντομη ερμηνεία της “Φαίδρας” του Ρακίνα
Η Φαίδρα εμφανίζεται για πρώτη φορά στο έργο να συνομιλεί με την τροφό κι έμπιστη ακόλουθο της Οινώνη (Πράξη Πρώτη, Σκηνή Τρίτη). Δηλώνει σωματικά καταβεβλημένη, χωρίς δυνάμεις. Τα μάτια της θαμπώνουν στο φως, λυγίζουν τα γόνατα της και κάθεται γιατί δε μπορεί να στέκεται όρθια. Νιώθει πως όλα γύρω της είναι εναντίον της, την οδηγούν προς τον θάνατο, ενώ λίγο μετά δηλώνει πως επιθυμεί να πεθάνει. Έτσι από την πρώτη κιόλας εμφάνιση της, η Φαίδρα μέσω δραματικών δηλώσεων εκφράζει τη δυστυχισμένη και χωρίς νόημα ζωή της, είναι με βάση όσα γράφει ο Braga (1990: 290), περισσότερο νεκρή παρά ζωντανή. Εξ αρχής δίδεται ως μια δραματική φιγούρα που μας προϊδεάζει για τις δυσκολίες που έχει ζήσει και για όσα πρόκειται να συμβούν.
Η Φαίδρα δηλώνει πως υποφέρει αλλά δεν τολμά να αποκαλύψει τον λόγο της οδύνης της. Προσωρινά αφήνει την Οινώνη να παρεξηγεί τις αντιδράσεις της και να νομίζει πως είναι θυμωμένη με τον Ιππόλυτο, αφού δεν τολμά να μιλήσει ακόμα για το παράλογο πάθος της, το οποίο τη γεμίζει ενοχές (Πασχάλης, 2017: 9). Σύντομα η Φαίδρα αποφασίζει να σπάσει για πρώτη φορά τη σιωπή που την πνίγει και να αποκαλύψει το μεγάλο μυστικό της. Πριν την αποκάλυψη, αναφέρει σε δραματικό τόνο πως η θεά Αφροδίτη τιμωρεί το δυστυχισμένο γένος της. Η Φαίδρα νιώθει πως δε μπορεί να γλιτώσει από το μαρτύριο που βιώνει, καθώς μεταφράζει όσα βιώνει ως μια θεϊκή τιμωρία από την οποία δε μπορεί να γλιτώσει (Braga, 1990: 291). Αυτό αυτόματα την καθιστά μια τραγική ηρωίδα.
Το γεγονός πως καθυστερεί τόσο να ομολογήσει τον έρωτα της ή ακόμη και να πει το όνομα του Ιππόλυτου, δείχνει πόσο δύσκολο της είναι να μιλήσει για το πάθος που εδώ και χρόνια την καταστρέφει (Μποζίζιο, 2010: 460). Όμως, στη συνέχεια στον δραματικό, γλαφυρό μονόλογο της αποκαλύπτει όλη τη βασανιστική πορεία του πάθους της μέχρι σήμερα. Για πρώτη φορά η φωνή της μοιάζει να βγαίνει σταθερή και σίγουρη, καθώς αφήνει την αλήθεια της να βγει στην επιφάνεια.
Σε επόμενη σκηνή, η Φαίδρα λανθασμένα πληροφορείται τον θάνατο του Θησέα. Αφήνεται να νιώσει μια προσωρινή ανακούφιση, αφού παρακινείται από την Οινώνη να μη νιώθει ένοχη για το πάθος της, τώρα που ο άντρας της δε ζει πια. Ίσως εδώ η Φαίδρα να σκέφτεται για πρώτη φορά να μιλήσει στον Ιππόλυτο, κάτι που δε θα τολμούσε όσο ο άντρας της ζούσε (Ρακίνας, 2017: 15). Η Φαίδρα φαίνεται συμπαθητική καθώς μάταια ελπίζει πως θα απαλλαγεί από την παράλογη κατάσταση που βιώνει. Δε γνωρίζει τις δυσάρεστες εξελίξεις που ακολουθούν, κι έτσι επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά η τραγικότητα της μοίρας της, αφού θα υποφέρει χωρίς να ευθύνεται πλήρως (Racine & Wilbur, 1985: 99).
Στη σκηνή της εξομολόγησης της Φαίδρας στον Ιππόλυτο κυριαρχούν δύο έντονοι συναισθηματικοί μονόλογοι. Στον πρώτο η Φαίδρα ομολογεί έμμεσα τον έρωτα της χρησιμοποιώντας την ιστορία του Θησέα στον λαβύρινθο. Η Φαίδρα μιλά με φωνή σταθερή κι αποφασιστική, όμως διστάζει να μιλήσει ξεκάθαρα. Έχει την επίγνωση ότι η αγάπη της για τον Ιππόλυτο είναι ακάθαρτη (Racine & Wilbur, 1985: 99). Όταν ο Ιππόλυτος συνειδητοποιεί τα συναισθήματα της εκείνη δεν παραδέχεται αμέσως την αλήθεια, όμως σύντομα αφήνεται ελεύθερη και ομολογεί μέσα στον δεύτερο μονόλογο της όλο το πάθος και την οδύνη που έχει βιώσει για χρόνια.
Φαίνεται κι εδώ η δραματική κατάσταση της Φαίδρας, η πάλη της ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, την ελπίδα και την απελπισία. Αφού ομολογεί τον έρωτα της, ζητά από τον Ιππόλυτο να τη σκοτώσει. Ίσως διαισθάνεται πως ο Ιππόλυτος δε θα ανταποκριθεί στον έρωτα της κι έτσι της φτάνει να πεθάνει εκείνη τη στιγμή από το σπαθί του. Ίσως το σπαθί ως φαλλικό σύμβολο να φαντάζει εκείνη τη στιγμή στη Φαίδρα όχι ως φονικό όπλο, αλλά εργαλείο αγάπης. Αφού δε μπορεί να βιώσει ζωντανή τον έρωτα της με τον Ιππόλυτο, αποφασίζει να ικανοποιήσει τις ερωτικές απαιτήσεις της μέσω του θανάτου της. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Φαίδρα γυρνάει το ξίφος προς το μέρος της, σε μια κίνηση ερωτικής αυτοϊκανοποίησης, όταν ο Ιππόλυτος αποτυγχάνει να τη σκοτώσει (Braga, 1990: 291).
Στους επόμενους μονολόγους της Φαίδρας προς την Οινώνη βλέπουμε μια ακόμη δραματική πάλη της Φαίδρας ανάμεσα στις ενοχές και την ντροπή που νιώθει για όσα εξομολογήθηκε στον Ιππόλυτο και την παράλογη ελπίδα της να ζήσει μαζί του σαν γυναίκα του. Ο μονόλογος επίκλησης στην Αφροδίτη δείχνει τη δραματική κατάσταση της και την ανάγκη της να λυτρωθεί, αφού νιώθει πως αρκετά υπέφερε ως τώρα και πρέπει η θεά να δείξει έλεος και να μην την τιμωρεί πια.
Στον επόμενο συναισθηματικό μονόλογο της η Φαίδρα έχει πληροφορηθεί πως ο Θησέας είναι ζωντανός και τρέμει για τις συνέπειες της εξομολόγησης της πάνω στην ίδια και στα παιδιά της. Οι ενοχές της επιστρέφουν καθώς αποκαλεί πράξη μοιχείας, τα όσα είπε στον Ιππόλυτο.
Ακολουθούν οι έντονοι δραματικοί μονόλογοι της Φαίδρας στους οποίους ξεδιπλώνει τη ζήλια της για την οδυνηρή αποκάλυψη του έρωτα του Ιππόλυτου και της Αρικίας. Αναρωτιέται για τη σχέση τους, γεμίζει καχυποψία και παρανοϊκές ιδέες. Η Φαίδρα πενθεί που ο Ιππόλυτος δε θα γίνει ποτέ σαρκικά δικός της, ενώ η Αρικία θα τον έχει ψυχή τε και σώματι. Παράλληλα, αμαρτάνει επιθυμώντας τον θάνατο της Αρικίας (Braga, 1990: 292). Όταν συνειδητοποιεί τη βαρύτητα της αμαρτίας της, βυθίζεται σε μίσος προς τον εαυτό της. Έπειτα στρέφεται εναντίον της Οινώνης και με έναν δραματικό μονόλογο την ξεγράφει από τη ζωή της, αφού τη θεωρεί υπεύθυνη για τις φρούδες ελπίδες που της έδωσε, βάσει των οποίων τώρα υποφέρει και τιμωρείται και ο Ιππόλυτος. Για άλλη μια φορά η Φαίδρα επιλέγει τον θάνατο και όχι τη ζωή.
Στον τελευταίο μονόλογο της, η Φαίδρα ομολογεί μπροστά στον Θησέα την αθωότητα του Ιππόλυτου και τη δική της ενοχή. Με φαρμάκι να κυλάει στο σώμα της, σπάει τη σιωπή της για τελευταία φορά θέλοντας να αποκαταστήσει την καθαρότητα και τη δικαιοσύνη. Τώρα νιώθει πως μπορεί να πεθάνει (Μπαρτ, 2017: 89). Ο θάνατος της σφραγίζει τη λύση της τραγωδίας.
Βιβλιογραφία:
Braga, T. J. 1990. Double vision in Racine’s Phedre.
Πασχάλης, Σ. 2017. “Πρόλογος” στο: Ρακίνας, Φαίδρα. (Αθήνα: Σοκόλη) 9.
Racine, J. B. & Wilbur, R. 1985. Two scenes from Phaedra.
Μπαρτ, Ρ. 2017. “Φαίδρα” στο: Ρακίνας, Φαίδρα. (Αθήνα: Σοκόλη) 9.
