Μια απλή, σύντομη ερμηνεία του έργου “Η κυρά της θάλασσας” του Ερρίκου Ίψεν
Στο έργο Η κυρά της θάλασσας του Ίψεν βλέπουμε πως ο κύριος πρωταγωνιστής, ο Βάνγκελ, είναι ένας άντρας που αγαπά τη γυναίκα του και της το δείχνει, αλλά είναι επίσης επηρεασμένος από τις κοινωνικές συμβάσεις της εποχής του. Πιστεύει πως ο άντρας αποφασίζει και η γυναίκα ακολουθεί (Κουλάνδρου, 2020: 13), γι’ αυτό όταν η γυναίκα του, Ελίντα, αποκαλύπτει σιγά-σιγά τη δυσαρέσκεια της για το συμβατικό τους γάμο, συγκλονίζεται με το πόσο διαφορετικές ιδέες και συναισθήματα έχει ο καθένας για τη σχέση τους. Παρ’ όλα αυτά, ο γιατρός Βάνγκελ δε φαίνεται εγωπαθής και αλαζόνας.
Στο έργο κυριαρχούν οι εσωτερικές συγκρούσεις και η καταπίεση του στενού περιβάλλοντος που λάτρευε να επεξεργάζεται στα έργα του ο Ίψεν (Πλωρίτης, 1956: 1536). Η “κυρά της θάλασσας”, Ελίντα, δε συγκρούεται εξωτερικά με κανέναν αφού η ίδια βιώνει τεράστιες συγκρούσεις μέσα της κι επιλέγει να υπομένει σιωπηλά το μαρτύριο της. Όταν ο Βάνγκελ, υπερασπιζόμενος τις ιψενικές αρχές, της παραπονιέται πως ο γάμος τους δε βασίζεται στην εμπιστοσύνη και στην ειλικρίνεια (Θρύλος, 1956: 1561), εκείνη σιγά-σιγά βρίσκει το θάρρος να ομολογήσει πως δεν ορίζει τον εαυτό της, πως θέλει κάποιον να τη σώσει και πως ο λόγος που δε μπορεί να δοθεί στη σχέση τους σχετίζεται με την αφοσίωση της σε κάτι έξω από αυτό τον γάμο. Η Ελίντα, υποφέρει από πνευματική ανελευθερία κι αυτό ζητά από τον άντρα της (Κουλάνδρου, 2020: 10) αφού νιώθει πως ποτέ δε διάλεξε εκείνη για τον εαυτό της. Βεβαίως, το γεγονός πως τρομοκρατείται κάθε φορά που καλείται να αποκαλύψει τη θέληση της, αποδεικνύει κατά τον Ίψεν την έλλειψη χειραφέτησης των γυναικών και λήψης αποφάσεων για τις ζωές τους. Αν και ο Ίψεν υπερασπιζόταν τον φεμινισμό και τον αντικομφορμισμό (Κουλάνδρου, 2020: 3) αντιλαμβανόταν πως οι ηρωίδες του ρεαλιστικά θα δυσκολεύονταν σε μια πατριαρχική κοινωνία να αποφασίσουν ελεύθερα για τις ίδιες.
Ο Ίψεν δεν παρουσιάζει τον Βάνγκελ αλλά και τους δευτερεύοντες ήρωες του ως τρομοκρατημένους ή εχθρικούς απέναντι στις γυναίκες. Ίσως γιατί ο Ίψεν δεν υπέφερε από αντιφεμινιστικές ιδέες όπως ο Στρίνμπεργκ (Javalgekar, XX: 6). Οι ήρωες του Ίψεν, ο γιατρός Βάνγκελ, ο καθηγητής Άρνχολμ και ο νεαρός καλλιτέχνης Λίνγκστραντ έλκονται από τις γυναίκες αλλά τις βλέπουν ως “προορισμό”, στον οποίο υποθέτουν πως ξέρουν πως θα φτάσουν. Ο Βάνγκελ παίρνει την Ελίντα μακριά από τη θάλασσα θεωρώντας πως η προσφορά μιας ασφαλούς ζωής από πλευράς του θα της αρκεί, μέχρι που καταλαβαίνει πως η γυναίκα του, είναι αλλιώτικη, “θαλασσινή”. Ο Άρνχολμ προσφέρει στην κόρη του Βάνγκελ, Μπολέτ, μια απόδραση από την αφόρητη ζωή της, μια πνευματική ζωή γεμάτη εμπειρίες αλλά της την προσφέρει με “δίκαιο αντάλλαγμα” το γάμο της μαζί του. Ο Λίνγκστραντ αναφέρεται σε παγιωμένες αντιλήψεις όταν αποκαλεί το γάμο ως “θαύμα” για τη γυναίκα αφού θα έχει την ευκαιρία να ταυτιστεί σε όλα με τον άντρα της, ενώ το αντίστροφο δε μπορεί να συμβεί. Όλοι τους διεκδικούν το ενδιαφέρον των γυναικών, αλλά τις θέλουν με τους δικούς τους όρους, και οι ιψενικές ηρωίδες δεν έχουν παρά να δεχθούν τις προτάσεις τους για δεσμευμένη ελευθερία, υπακούοντας σε συμβάσεις καθωσπρεπισμού ή ανάγκης (Κουλάνδρου, 2020: 21).
Γενικά, οι ηρωίδες του Ίψεν δείχνουν να ασφυκτιούν και να έλκονται από τη φυγή και το άγνωστο, αλλά εντέλει εγκαταλείπουν τα όνειρα τους και συμβιβάζονται με ήπιες αλλαγές στη ζωή τους (Μποζίζιο, 2010: 219). Η Μπολέτ παντρεύεται τον καθηγητή της απλά και μόνο για να ξεφύγει από τη μονότονη ζωή της, ενώ η Ελίντα φαίνεται να διαλέγει ελεύθερα να παραμείνει με τον άντρα της, αλλά ποια γυναίκα μπορεί να αποφασίζει εντελώς ελεύθερα όταν ζητά από τον άντρα της την άδεια να δράσει ελεύθερα;
Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες του έργου βρίσκονται σε αντίστοιχη εξέλιξη με το βασικό πρωταγωνιστικό ζευγάρι. Ο καθένας τους ονειρεύεται μιαν άλλη ζωή, μιαν απόδραση, όμως τελικά πρέπει να συμβιβαστεί με αυτό που έχει. Ο Λίνγκστραντ για παράδειγμα ενώ ζητά από τη Μπολέτ να τον σκέφτεται όταν εκείνος πάει στο νότο, πιστεύοντας πως έτσι θα δώσει νόημα στη μονότονη ζωή της, δεν αντιλαμβάνεται πως ίσως στη δική του ζωή θέλει να δώσει νόημα. Τελικά λέει στη Χίλντε πως χρόνια αργότερα, όταν επιστρέψει, ίσως τελικά προτιμήσει εκείνη αντί της Μπολέτ που θα είναι μεγάλη πια γι’ αυτόν. Δε γνωρίζει όμως πως η Χίλντε παρ’ όλο που δέχεται το φλερτ του, έχει μιλήσει γι’ αυτόν στην αδελφή της με υποτιμητικά λόγια (Κουλάνδρου, 2020: 14). Απ’ την άλλη, η Χίλντε παρά την επαναστατική της συμπεριφορά, συμβιβάζεται με την παρέα και το φλερτ του Λίνγκστραντ.
Όσον αφορά τον Άρνχολμ, έρχεται να συναντήσει την Ελίντα, τον παλιό έρωτα του, όμως διαπιστώνοντας πως εκείνη αδιαφορεί για εκείνον, αποφασίζει να συμβιβαστεί με τα ήθη και τα έθιμα της εποχής του και να υποδυθεί τον σωτήρα-ευεργέτη που θα σώσει τη Μπολέτ από την πλήξη, φοβερίζοντας την παράλληλα πως μάλλον είναι η μοναδική σανίδα σωτηρία που θα έχει στη ζωή της (Κουλάνδρου, 2020: 15).
Ο Ίψεν παρ’ όλο που δίνει ένα σχετικά χαρούμενο φινάλε στην ιστορία του – σε αντίθεση με το δραματικό φινάλε της ιστορίας του Στρίντμπεργκ – δεν ξεχνά να μας θυμίζει με τον τρόπο του πως μες τις οικογένειες πάντα θα υπάρχει το ψέμα και η έλλειψη χαράς εφόσον δεν αποφασίζουμε να εναντιωθούμε στη συνθηκολόγηση. Παρ’ όλα αυτά θεωρεί πως η συνειδητοποιημένη αίσθηση ευθύνης μπορεί να φέρει μια νέα πνοή στην ανθρώπινη ύπαρξη (Μέλμπεργκ, 2018: 8).
Βιβλιογραφία:
Θρύλος, Α. 1956. «Οι Γυναίκες στο θέατρο του Ίψεν», Νέα Εστία 750, σσ. 1561- 1607.
Ibsen, H. 2018. Η κυρά της θάλασσας. Μτφ. Μαργαρίτας Μέλμπεργκ. Αθήνα: Νεφέλη.
Javalgekar, A. χ.η. Tracing the changing depictions of women in the works of August Strindberg. www.academia.edu 2 Φεβρουαρίου 2020 (https://www.academia.edu/20339069/Tracing_the_changing_depictions_of_women_in_the_works_of_August_Strindberg)
Κουλάνδρου, Σ. 2020. Οδηγός Μελέτης Η Κυρά της θάλασσας του Ίψεν. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία.
Μέλμπεργκ, Μ. 2018. “Σημείωμα της μεταφράστριας” στο: Henrik Ibsen, Η κυρά της θάλασσας. (Αθήνα: Νεφέλη) 5-9.
Μποζίζιο, Π. 2010. Ιστορία του Θεάτρου: Β’ Τόμος, 2η εκδ. Αθήνα: Αιγόκερως.
Πλωρίτης, Μ. 1956. « Ο Ίψεν και το ευρωπαϊκό θέατρο του καιρού του», Νέα Εστία 705, σσ. 1534-7.
