Μια απλή, σύντομη ερμηνεία του έργου “Ο Πατέρας” του Αύγουστου Στρίντμπεργκ
Το έργο του Στρίντμπεργκ Ο πατέρας κατατάσσεται στα νατουραλιστικά δράματα του συγγραφέα (Μποζίζιο, 2010: 221), αλλά αναλύοντας στοιχεία του έργου βλέπουμε πως εμπίπτει και σε άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα. Ο Στρίντμπεργκ πολλάκις είχε δηλώσει πως δεν τον ενδιάφερε ο νατουραλισμός που υπηρετούσαν Γάλλοι συγγραφείς της εποχής, όπως ο Εμίλ Ζολά, αλλά ενδιαφερόταν για έναν μεγαλύτερο νατουραλισμό, ο οποίος θα στόχευε στην ανάλυση του ψυχισμού των ηρώων και των αόρατων σχέσεων μεταξύ τους, οι οποίες αποκαλύπτονται, μέσω των συγκρούσεων. Έτσι, σε αντίθεση με τον Ίψεν, που ενδιαφέρεται περισσότερο για τον “γαλλικό νατουραλισμό” αναφερόμενος στην επιρροή της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος, ο Στρίντμπεργκ επικεντρώνεται στα κρυμμένα κίνητρα, την κοινωνική υποκρισία, τους κοινωνικούς ρόλους και τις σχέσεις των δύο φύλων (Πετράκου, 2020α: 9).
Ο πατέρας του Στρίντμπεργκ είναι ο Ίλαρχος, ένας άντρας παντρεμένος με μια γυναίκα, τη Λάουρα, την οποία πολλάκις αποκαλεί “εχθρό” ή “γυναίκα του σατανά”, και αναλόγως την αντιμετωπίζει. Πρόκειται για έναν άντρα που υπερασπίζεται την πατριαρχία κι ενώ δείχνει να έχει τον έλεγχο των γυναικών του σπιτιού του, φαίνεται να νιώθει ανασφαλής με την προοπτική της απώλειας αυτού. Στο πρόσωπο του μπορούμε πιθανότατα να δούμε τη φοβία του συγγραφέα για τις χειραφετημένες γυναίκες. Αν δεν εφαρμόζεται η πατριαρχία, τότε θα επικρατήσει η μητριαρχία με όλα τα δεινά της, όπως πίστευε. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν πως το έργο του Στρίντμπεργκ τείνει προς τον συμβολισμό, αφού θα μπορούσε να είναι η τρομακτική φαντασίωση ενός άντρα για το τι θα του συνέβαινε εάν τα ηνία της οικογένειας τα έπαιρνε η γυναίκα του (Πετράκου, 2020α: 21).
Στο έργο αντανακλάται η μάχη των δύο φύλων ακριβώς γιατί η Λάουρα, η γυναίκα του ιλάρχου, δε φαίνεται υποτελής γυναίκα, αλλά μάλλον μια γυναίκα έτοιμη να αντιμετωπίσει στα ίσια τον άντρα-εχθρό και να του πάρει αυτό που εκείνος θεωρεί σημαντικότερο από οτιδήποτε άλλο στη ζωή του: Την εξουσία πάνω στην κόρη του. Ο ίλαρχος νιώθει ο κύριος υπεύθυνος για την πορεία της ζωής της κόρης του και ως άνθρωπος των γραμμάτων και δηλωμένος άθεος, νιώθει πως δε θα έπρεπε να αφήσει το παιδί του να μεγαλώνει με τις θρησκευτικές προκαταλήψεις και τις ανόητες εμμονές της γυναίκας, της πεθεράς του και της νταντάς του. Έτσι βλέπουμε στιγμές έντασης ανάμεσα σε εκείνον και τη νταντά του αλλά και τη Λάουρα. Την πρώτη την κοροϊδεύει για την προσκόλληση της στα θεία και την υποκρισία αυτών που δήθεν αγαπάνε αλλήλους, ενώ τη δεύτερη τη θεωρεί κατώτερη κι ασήμαντη αφού δεν αντέχει να βλέπει ούτε το άντρα της, ούτε το παιδί της να προκόβουν. Ο ίλαρχος συμβολίζει τη στροφή του Στρίντμπεργκ προς τον αθεϊσμό, αλλά αποτελεί κι ένα αντίγραφο του Στρίντμπεργκ αναφορικά της σχέσης του με τις γυναίκες. Άλλοτε τις θεωρούσε ισάξιες, κι άλλοτε κατώτερες των αντρών (Javalgekar, XX: 6).
Ο ίλαρχος θεωρεί πως η μόνη εφικτή αθανασία για τον άνθρωπο, εφόσον για τον ίδιο μεταθανάτια ζωή δεν υπάρχει, είναι η απόκτηση απογόνων. Σε αυτή ακριβώς την πεποίθηση του φαίνεται να πατάει η Λάουρα για να νικήσει τον εχθρό της. Τον κάνει να αμφιβάλλει για την πατρότητα της κόρης της, τονίζοντας πως προφανώς μόνο η μητρότητα είναι αδιαμφισβήτητη αναφορικά με την ύπαρξη ενός παιδιού. Κι έτσι ξεκινάει το μαρτύριο του, το οποίο τον οδηγεί στην τρέλα κι εντέλει στον θάνατο.
Ο ίλαρχος μοιάζει σαν ένας άνθρωπος που παγιδεύεται με τον ίδιο τρόπο που θέλησε να παγιδεύσει τη γυναίκα του. Θεωρεί πως είναι ο μόνος που έχει δικαίωμα πάνω στο παιδί του και τελικά το χάνει με το που υπονοείται πως δεν είναι παιδί του. Φέρεται στη γυναίκα του σαν κατώτερη, αλλά καταλήγει να την ικετεύει σαν μωρό για έλεος. Επιπροσθέτως, φαίνεται να έχει ενδιαφέρουσες κοινωνικές απόψεις αλλά στη δύσκολη στιγμή δεν τις εφαρμόζει στην πράξη. Για παράδειγμα, δηλώνει πως τα μόνα παιδιά που ένας άντρας μπορεί σίγουρα να αγαπά με ασφάλεια είναι τα υιοθετημένα, όμως αρνείται να σκεφτεί πως η κόρη του είναι πάλι παιδί του, ακόμη κι αν είναι βιολογικό παιδί άλλου. Ή ενώ πιστεύει πως τα επιστημονικά επιτεύγματα του είναι ό,τι πολυτιμότερο έχει, τελικά καταρρέει σκεπτόμενος πως το μόνο νόημα της ζωής του είναι η ελπίδα για αθανασία που του προσφέρει η κόρη του. Με άλλα λόγια, ένας φαινομενικά δυνατός άντρας ορίζει την ύπαρξη του με βάση τα λόγια και τις πράξεις των γυναικών γύρω του και παρουσιάζεται πολλάκις ως ένα τρομαγμένο παιδί που θέλει απλά στοργή και αγάπη από μια μητέρα, η οποία όμως δεν πρέπει να τον καταπιέζει. Μέσα από τη σχέση του ίλαρχου με τα θηλυκά της οικογένειας του, ίσως να καθρεφτίζονται οι δυσμενείς σχέσεις του Στρίντμπεργκ τόσο με τη μητέρα του, όσο και με τις αδελφές του (Πετράκου, 2020: 6).
Η Λάουρα, με βάση το εξπρεσιονιστικό ρεύμα του οποίου ιδρυτής θεωρείται ο Στρίντμπεργκ (Αραβανής, 2009: ΧΧ), μοιάζει σατανική και ανήθικη αλλά ιδωμένη και από μια άλλη σκοπιά είναι απλά μια γυναίκα που δρα όπως ο άντρας της, με υποτίμηση και προσβολές, ενώ χρησιμοποιεί όσα μέσα της έχουν απομείνει, όπως τα ψέμματα σε τρίτους, για να νικήσει τον άντρα και τον νόμο που είναι ενάντια στα δικαιώματα της σαν μητέρα. Η Λάουρα συμβολίζει την εδραίωση του φεμινισμού της εποχής που έρχεται να απαντήσει με θάρρος στα δεινά της πατριαρχίας (Πετράκου, 2020α: 22).
Τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου διαθέτουν τις δικές τους ιδέες, όμως μοιάζουν να παραμένουν κατά βάση ουδέτερα στις εξελίξεις των γεγονότων. Μπορεί να μη συμφωνούν με όσα η Λάουρα λέει ή πράττει προς τον άντρα της, αλλά υπακούν στις αποφάσεις της δίχως αντιρρήσεις, οδηγώντας με τον τρόπο τους τον ίλαρχο στο θάνατο.
Καταρχάς, το μήλον της έριδος, η κόρη του ζευγαριού Βέρθα φαίνεται να μη μπορεί να αποφασίσει για τη ζωή της και για το ποιον από τους δυο γονείς της θα υποστηρίξει. Φαίνεται να έχει εσωτερικεύσει τη σύγκρουση των γονιών της, κι ενώ συμφωνεί με τον πατέρα της να φύγει για σπουδές, δεν αντέχει να συγκρουστεί με τη μητέρα της (Πετράκου, 2020α: 14).
Η νταντά του ιλάρχου είναι προσκολλημένη στη θρησκεία, αλλά φαίνεται να αγαπά το αγόρι που ανέθρεψε παρά το γεγονός πως την προσβάλλει για την πίστη της. Φέρεται σαν μάνα η οποία πάντα συγχωρεί τον άσωτο υιό της και πάντα είναι πρόθυμη να τον αγκαλιάσει σαν είναι ακόμα παιδί. Ακόμη κι όταν του περνάει τον ζουρλομανδύα γιατί όπως λέει είναι η μόνη που δε θα τον πονέσει, πιστεύει πως του φέρεται με τη μεγαλύτερη δυνατή αγάπη, τηρουμένων των συνθηκών.
Τέλος, ο πάστορας κι ο γιατρός φαίνεται να καταλαβαίνουν τη μηχανορραφία της Λάουρας, αλλά είτε αμφιβάλλουν, είτε δεν έχουν αποδείξεις για όσα υποψιάζονται και τελικά επιλέγουν τη βολική σιωπή.
Βιβλιογραφία:
Αραβανής, Σ. 2009. Γιάννης Γκούμας, Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912), www.poiein.gr 10 Φεβρουαρίου 2020 (http://www.poiein.gr/2009/05/17/aeuiico-aeiyiao-ayaioooio-oonssioidhanae-1849-1912/)
Javalgekar, A. χ.η. Tracing the changing depictions of women in the works of August Strindberg. www.academia.edu 2 Φεβρουαρίου 2020 (https://www.academia.edu/20339069/Tracing_the_changing_depictions_of_women_in_the_works_of_August_Strindberg)
Μποζίζιο, Π. 2010. Ιστορία του Θεάτρου: Β’ Τόμος, 2η εκδ. Αθήνα: Αιγόκερως.
Πετράκου, Κ. 2020α. Οδηγός Μελέτης Ο πατέρας του Στρίνμπεργκ. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία.
