“Γράμμα στον Ορέστη” του Ιάκωβου Καμπανέλλη

Η Κλυταιμνήστρα η φόνισσα, το τραγικό πρόσωπο του μύθου συνομιλεί με την Κλυταιμνήστρα του Καμπανέλλη, η οποία γνωρίζει ότι θα πεθάνει και θέλει απλά να γράψει ένα γράμμα στον γιο της. Τις τελευταίες στιγμές της γράφει και διαβάζει, δεν έχει άλλο όπλο, μόνο τον λόγο της για να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Ενώ δείχνει να αποδέχεται το τέλος που πλησιάζει λέγοντας Δε με νοιάζει για τη ζωή μου. Για την Ηλέκτρα με νοιάζει, εντούτοις σε άλλα σημεία του έργου φαίνεται να νιώθει φόβο και ομολογεί Θα ‘θελα να ζήσω και είναι παράλογο να μη με νοιάζει καθόλου για τη ζωή μου. Η ηρωίδα του Καμπανέλλη δε μοιάζει με ένα τέρας όπως την παρουσίασαν κάποτε, με μια αδίστακτη γυναίκα. Συμβολίζει μια οποιασδήποτε γυναίκα που ζητά κατανόηση και ίσως μια ευκαιρία να ζήσει, αφού δε θεωρεί πως εκείνη ήταν η κακή της ιστορίας αλλά εν πολλοίς το θύμα του κόσμου των αντρών. Η ειρωνεία είναι πως δε φαίνεται να θέλει σύνδεση με την τραγικότητα της Κλυταιμνήστρας του παρελθόντος, εντούτοις δε μπορεί να αποφύγει την τραγικότητα της θέσης της λόγω του προδιαγεγραμμένου θανάτου της.

Η Κλυταιμνήστρα του Καμπανέλλη μοιάζει να θέλει να αποτινάξει από πάνω της όσα της προσέδωσαν εδώ και αιώνες οι άλλοι, ως στοιχεία της ταυτότητας της, πριν και μετά το έγκλημα της. Θα ήθελε να μην είχε μείνει παθητική και φοβισμένη σε όσα συνέβαιναν στη ζωή της.

Άργησα πολύ να καταλάβω πως ήταν ολέθριο να κρύβω την αλήθεια. Μην το κάνεις ποτέ. Νομίζουμε πώς άμα την αφήνουμε ήσυχη, μάς αφήνει και ‘κείνη … τι λάθος …!

Θα ήθελε να μη θεωρείται μια αδίστακτη φόνισσα επειδή τελικά ενήργησε, επειδή αντιστάθηκε και πήρε άλλη από την κοινωνικά συνιστώμενη κατεύθυνση. Επειδή δε μπόρεσε να αποφύγει το έγκλημα προκειμένου να ελευθερωθεί.

Είχαμε κάνει τάμα να μη χυθεί πια σταγόνα αίμα. Δεν το ξεφύγαμε. Τώρα μας έχουν κυκλώσει από παντού. Αποχαιρετήσαμε το όνειρο να φύγουμε και να ζήσουμε ήσυχα στον Πάρνωνα. Και περιμένουμε…

Η Κλυταιμνήστρα μοιάζει να συγκρούεται με την καταγωγική και μυθολογική της πραγματικότητα. Πολλά νιώθει πως δεν επέλεξε να τα ζήσει, για άλλα μετανιώνει. Παραδέχεται πως έκανε λάθη και το ότι μιλάει τώρα μοιάζει με πράξη αποκατάστασης των εσφαλμένων επιλογών της.

Δεν ήξερα τι αποταμιεύω με το να κρύβω την αλήθεια, και την άφησα να γεννοβολά όσα γίνανε ύστερα! Γι’ αυτό σου τα λέω όλα, αγόρι μου, και ορισμένα έτσι ωμά! Συγχώρεσέ με… Μα αν το ξανακάμω, θα ‘ναι σαν να σου αφήνω κληρονομιά μια σιωπή που ταΐζει φίδια…

Συγκρούεται με το χθες, γιατί θέλει να ξεκαθαρίσει τη θέση της στο τώρα, να ακουστεί η ιστορία από τη δική της πλευρά. Συγκρούεται με τα παιδιά της που πίστεψαν άσχημα πράγματα για εκείνη, με τους πολίτες του Άργους που την καταδίκασαν, με τους γονείς της και την κοινωνία που την έμαθαν να ανέχεται να ζει μες τη θλίψη και αυτό να διδάσκει και στα παιδιά της, να παίζει τον ρόλο της καλής συζύγου και μητέρας. Όλο το κείμενο του Καμπανέλλη μοιάζει με εναντίωση – ένα δριμύ κατηγορώ – σε όσα την έφεραν στο χείλος της απόγνωσης, την εξώθησαν στο έγκλημα και τώρα την βάζουν και στη θέση της κατηγορούμενης. Συγκρούεται με όλους και με όλα γιατί μόνο έτσι θα βρει λύση και δικαίωση. Ξέρει πως σε αυτό τον άδικο για αυτήν κόσμο, δε χωρά επιείκεια για τις πράξεις της γιατί αυτός ο κόσμος είναι φτιαγμένος να μη δείχνει έλεος στις γυναίκες που θέλουν να ζήσουν ελεύθερα. Ξέρει πως όλοι είναι εναντίον της και για αυτό πια απευθύνεται στον Ορέστη, τον γιο της, το τελευταίο καταφύγιο της. Είναι ο τελευταίος στον οποίο μπορεί ακόμη να μιλά με τρυφερότητα.

Να ορίστε, ακόμη κι αυτή τη στιγμή σε λέω “μοναδική μου χαρά”.

Ο Καμπανέλλης επιχειρεί να δώσει πίσω στην Κλυταιμνήστρα την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά της. Να μη θεωρείται πια η απόλυτη κακιά αλλά το θύμα μιας μακροχρόνιας συστημικής καταπίεσης που την ύστατη στιγμή διάλεξε να σώσει τον εραστή της και να σταματήσει τις κακές πράξεις αυτού που της έδωσαν για άντρα. Αν η τραγική ηρωίδα Κλυταιμνήστρα μπορούσε να δικασθεί σήμερα, τότε ο Καμπανέλλης θα ήταν σίγουρα ο υπερασπιστής της και οι αναγνώστες θα έπρεπε ως το ακροατήριο της δίκης να αποφασίσουν προσεκτικά για τα ελαφρυντικά της, να κατανοήσουν καλύτερα τη θέση της. Ίσως για αυτό τη βάζει να γράψει κάτι που μοιάζει με την ομολογία της και μιλάει κάποια στιγμή όρθια στραμμένη στο κοινό σαν να πρόκειται για την απολογία της. Ο Καμπανέλλης θα ήθελε μια αντικειμενική δίκη και μια καλύτερη ποινή για την Κλυταιμνήστρα, γιατί της τα στέρησαν. Ίσως μια πιο δίκαιη υστεροφημία της είναι μια λύση στην τραγικότητα του μύθου της.

Ο Καμπανέλλης στο τέλος κλείνει τα φώτα πριν ο Ορέστης χτυπήσει τη μητέρα του. Ίσως έχοντας την ελπίδα πως την τελευταία στιγμή ο Ορέστης δε θα το κάνει και θα αλλάξει την ιστορία όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα.